Alimenty od dziadków

Przepis art. 129 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), stanowi, że obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych- obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.

Z kolei art. 132 k.r.o. stanowi, że obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

W przypadkach zatem gdy osoba zobowiązana w bliższej kolejności nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi albo gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe albo połączone z nadmiernymi trudnościami, obowiązek alimentacyjny osoby zobowiązanej w dalszej kolejności, powstaje posiłkowo, zaś obowiązek osoby zobowiązanej w bliższej kolejności trwa nadal.

W pierwszej kolejności obowiązek utrzymania i wychowania ciąży przede wszystkim na rodzicach dziecka. Obowiązek alimentacyjny dalszych krewnych ma charakter subsydiarny i powstaje dopiero w sytuacjach wskazanych w przepisie art. 132 k.r.o. Obowiązek alimentacyjny dalszych krewnych nie powstaje dopóty, dopóki istnieje choćby jeden z krewnych bliższych stopniem, zdolny do wypełniania tego obowiązku. Ponadto, istotne jest wykazanie, że dziecko znajduje się w stanie niedostatku (art. 133 § 2 k.r.o.). Przesłanki te należy spełnić łącznie.

Aby sprawdzić czy dziecko znajduje się w niedostatku należy ustalić, czy jego usprawiedliwione potrzeby są na bieżąco zaspokajane.

Ważne, żeby ustalić, czy rodzice dziecka rzeczywiście nie realizują obowiązku alimentacyjnego np. czy wpłacają zaniżone kwoty alimentów, albo czy są one ściągane przez komornika.

Istotne również, aby zbadać, czy są przeszkody, żeby rodzic dziecka pracował. W przypadku ustalenia, iż rodzic ma taką możliwość, a jedynie jej nie wykorzystuje, nie można w takim wypadku przerzucać obowiązku alimentacyjnego ojca dziecka na jego rodziców.

„Przerzucając” obowiązek alimentacyjny na dziadków trzeba także przeanalizować ich źródło dochodów (najczęściej emerytura bądź renta), ich koszty utrzymania, życia, stan zdrowia, koszt leków, czy są w stanie utrzymać się sami, czy też korzystają z pomocy innych osób, w szczególności swoich dzieci, itp. To pozwoli na poczynienie ustaleń, czy dziadkowie są w stanie w jakimkolwiek stopniu partycypować w kosztach utrzymania wnuka.

Trzeba bowiem pamiętać, iż jeżeli dziadkowie znajdują się w gorszej sytuacji materialnej od uprawnionego, nałożenie obowiązku alimentacyjnego na dziadków byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zachowuje aktualności pogląd SN, że „Zasądzenie alimentów od osób zobowiązanych w dalszej kolejności, o ile znajdują się oni w sytuacji gorszej od krewnego zobowiązanego w bliższej kolejności – nie daje się pogodzić z zasadami współżycia społecznego, a tym samym narusza interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1974 r., III CRN 66/74).

Najczęściej z roszczeniem o alimenty od dziadków występuje rodzic dziecka, u którego ma ono miejsce zamieszkania, zaś drugi, zobowiązany do alimentów rodzic uchyla się od spełnienia swojego obowiązku.

Trzeba jednak podkreślić, iż obowiązek alimentacyjny dziadków nie polega na przerzuceniu na nich obowiązku alimentacyjnego niespełnionego przez ojca dziecka (Wyrok Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze z dnia 13 grudnia 2012 r., II Ca 655/12, Wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 8 lipca 2013 r., II Ca 421/13).

Wymaga zauważenia, iż w przedstawionej powyższej sytuacji, tj. gdy jeden z rodziców nie spełnia obowiązku alimentacyjnego względem swego dziecka, obowiązek alimentacyjny w całości obciąża w pierwszej kolejności na drugiego rodzica, nie zaś dziadków.

Sąd Najwyższy uważa, że „Obowiązek utrzymania i wychowania dzieci ciąży przede wszystkim na jego rodzicach. Oznacza to jeśli jedno z rodziców nie żyje, obowiązek ponoszenia w całości ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem dziecka spoczywa w zasadzie na drugim z rodziców. Dopiero gdy zostanie ustalone, że pozostały przy życiu rodzic nie jest w stanie w całości lub części sprostać swoim obowiązkom względem dziecka i z tego powodu dziecko mogłoby znaleźć się w niedostatku – w grę wchodzi subsydiarny obowiązek dalszych krewnych” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 1966 r., III CR 89/66).

Jeśli jedno z rodziców jest całkowicie niezdolne do wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego wtedy obowiązek ponoszenia w całości ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem wspólnych dzieci spoczywa na drugim rodzicu. Dopiero gdyby zostało ustalone, że drugi z rodziców pomimo odpowiedniej staranności i wykorzystania wszystkich możliwości zarobkowych nie jest w stanie w całości lub części sprostać swoim obowiązkom względem dziecka i z tego powodu dziecko mogłyby znaleźć się w niedostatku w grę wchodziłby subsydiarny obowiązek dalszych krewnych, a w szczególności dziadków.

W orzecznictwie przyjęto, że „(…) dziadkowie nie mają obowiązku ponoszenia kosztów utrzymania małoletniego wnuka w całości. Ich obowiązek alimentacyjny ma charakter subsydiarny. Powinni oni przyczyniać się do utrzymania małoletniego w takim zakresie w jakim nie są w wstanie zrobić tego osoby zobowiązane w bliższej kolejności (…) i w takim zakresie, w jakim pozwala im na to ich sytuacja materialna i życiowa” (Wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z 12 marca 2014 r., VI RCa 351/13) oraz „Jeśli jedno z rodziców jest całkowicie niezdolne do wykonywania ciążącego na nim obowiązku alimentacyjnego – obowiązek ponoszenia w całości ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem wspólnych dzieci – spoczywa w zasadzie na pozostałym rodzicu (por. orz. SN z 24.V.1966 r. III Cr 89/66). Dopiero gdyby zostało ustalone, że drugi z rodziców – mimo odpowiedniej staranności i wykorzystania wszystkich możliwości zarobkowych – nie jest w stanie w całości lub części sprostać swoim obowiązkom względem dziecka i z tego powodu dzieci mogłyby znaleźć się w niedostatku – w grę wchodziłby subsydiarny obowiązek dalszych krewnych, a w szczególności dziadków (art. 128 i 129 k.r.o.)” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1974 r., III CRN 66/74).

Konfiguracje podmiotowej osób, które mogą żądać alimentów w imieniu dzieci oraz osób zobowiązanych do uiszczania alimentów mogą być różne. Nic nie stoi także na przeszkodzie, aby alimentów od dziadków dochodził np. drugi dziadek. Taka sytuacja będzie możliwa, gdy dziadek będzie stanowił dla dziecka rodzinę zastępczą. Podstawą roszczeń dziadka przeciwko dziadkowi będzie wtedy art. 112¹ k.r.o., z którego wynika m.in. prawo rodziny zastępczej do dochodzenia świadczeń przeznaczonych na zaspokojenie potrzeb dziecka.

Trzeba mieć na uwadze, iż obowiązek alimentacyjny nie wygasa z mocy prawa, a właściwą drogą do realizacji roszczenia o zmianę obowiązku alimentacyjnego jest droga postępowania sądowego (Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1952 r., C 2034/52, NP 1953, nr 6, s. 20).

Zobowiązany dziadek może wnosić o zmniejszenie wysokości alimentów lub ich zniesienie w trybie art. 138 k.r.o. (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86, OSNC 1988, nr 4, poz. 42).

Potwierdza to inne orzeczenie SN, w którym przyjęto, że „Zmiana wyroku lub umowy, którą ma na względzie art. 138 k.r.o., może polegać między innymi na stwierdzeniu ustania obowiązku alimentacyjnego, wobec odpadnięcia którejś z przesłanek uzasadniających ten obowiązek, czy to po stronie uprawnionej, czy to po stronie zobowiązanej. Odpadnięcia takiej przesłanki nie stanowi jednak fakt przyznania stronie zobowiązanej renty, ponieważ powyższa okoliczność nie daje podstaw do przyjęcia, że strona ta całkowicie utraciła możliwość łożenia na utrzymywanie strony uprawnionej” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 1999 r., I CKN 1292/98).

Art. 138 k.r.o. stanowi, że w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.

Przez zmianę stosunków należy rozumieć wszelkie zmiany w statusie ekonomicznym stron powodujące zmianę (zwiększenie, ale i zmniejszenie) zakresu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub też zmianę (zwiększenie, ale i zmniejszenie) zakresu możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.

Zmiana stosunków może więc doprowadzić zarówno do zmiany wysokości (podwyższenia lub obniżenia) obowiązku alimentacyjnego, jak i do jego wygaśnięcia.

Trzeba zauważyć, że istnieje możliwość uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego. Art. 144¹ k.r.o. przewiduje, że zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Przepis ten nie dotyczy jednak obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.