Kary w kodeksie karnym
Odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki jawnej
30 maja 2022Sportowiec jako przedsiębiorca
10 lipca 2022Katalog kar został uregulowany w rozdziale IV kodeksu karnego (dalej: k.k.).
Art. 32 k.k. stanowi, że karami są:
1) grzywna;
2) ograniczenie wolności;
3) pozbawienie wolności;
4) 25 lat pozbawienia wolności;
5) dożywotnie pozbawienie wolności.
Grzywna
Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki (art. 33 § 1 k.k.).
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, najniższa liczba stawek wynosi 10, zaś najwyższa 540 (art. 33 § 1 k.k.).
Sąd może wymierzyć grzywnę także obok kary pozbawienia wolności wymienionej w art. 32 pkt 3, jeżeli sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub gdy korzyść majątkową osiągnął (art. 33 § 2 k.k.).
Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2.000 złotych (art. 33 § 3 k.k.).
Oznacza to, że grzywna może zostać orzeczona w przedziale 100 zł – 1.080.000 zł.
Grzywna może być karą samoistną, jak również kumulatywną – wymierzoną obok kary pozbawienia wolności warunkowo zawieszonej (art. 71 § 2 k.k.)
Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 810 stawek dziennych grzywny (art. 38 § 2 k.k.).
Ograniczenie wolności
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 2 lata (art. 34 § 1 k.k.).
Karę ograniczenia wolności wymierza się w miesiącach i latach (art. 34 § 1 k.k.).
Kara ograniczenia wolności polega na:
1. obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne albo
2. potrąceniu od 10% do 25% wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez sąd (art. 34 § 1a k.k.).
Obowiązki i potrącenie orzeka się łącznie lub osobno (art. 34 § 1b k.k.).
W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:
1. nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,
2. ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.
Wymierzając karę ograniczenia wolności, sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 k.k. lub obowiązki, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 2-7a k.k. (art. 34 § 3 k.k.).
Nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymiarze od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym (art. 35 § 1 k.k.).
Potrącenie wynagrodzenia za pracę może być orzeczone wobec osoby zatrudnionej; w okresie, na jaki zostało orzeczone potrącenie, skazany nie może rozwiązać bez zgody sądu stosunku pracy (art. 35 § 2 k.k.).
Do orzekania świadczenia pieniężnego wymienionego w art. 39 pkt 7 k.k. oraz obowiązków, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 2-7a k.k. , przepis art. 74 stosuje się odpowiednio (art. 35 § 4 k.k.).
Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 2 lat ograniczenia wolności (art. 38 § 2 k.k.).
Pozbawienie wolności
Zgodnie z art. 37 k.k. kara pozbawienia wolności wymieniona w art. 32 pkt 3 k.k. trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat.
Karę pozbawienia wolności wymierza się ją w miesiącach i latach (art. 37 k.k.).
Art. 37a k.k. stanowi, że jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności nie niższą od 3 miesięcy albo grzywnę nie niższą od 100 stawek dziennych, jeżeli równocześnie orzeka środek kamy, środek kompensacyjny lub przepadek (§ 1). Przepisu tego nie stosuje się do sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym (§ 2).
Art. 37b k.k. przewiduje, że w sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności, niezależnie od dolnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego w ustawie za dany czyn, sąd może orzec jednocześnie karę pozbawienia wolności w wymiarze nieprzekraczającym 3 miesięcy, a jeżeli górna granica ustawowego zagrożenia wynosi przynajmniej 10 lat – 6 miesięcy, oraz karę ograniczenia wolności do lat 2. Przepisów art. 69-75 k.k. regulujących kwestię warunkowego zawieszenia wykonania kary, nie stosuje się. W pierwszej kolejności wykonuje się wówczas karę pozbawienia wolności, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie albo nadzwyczajne obostrzenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, a ustawowe zagrożenie obejmuje więcej niż jedną z kar wymienionych w art. 32 pkt 1-3 k.k., obniżenie albo obostrzenie odnosi się do każdej z tych kar (art. 38 § 1 k.k.).
Kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 20 lat pozbawienia wolności. Karę pozbawienia wolności wymierza się w miesiącach i latach (art. 38 § 2 k.k.).
W przypadku grzywny, może ona zostać orzeczona w przedziale 8.100 zł – 1.620.000 zł.
Jeżeli ustawa przewiduje obniżenie górnej granicy ustawowego zagrożenia, kara wymierzona za przestępstwo zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności nie może przekroczyć 25 lat pozbawienia wolności, a za przestępstwo zagrożone karą 25 lat pozbawienia wolności nie może przekroczyć 20 lat pozbawienia wolności (art. 38 § 3 k.k.).
25 lat pozbawienia wolności
Kara 25 lat pozbawienia wolności ma charakter terminowy, określony i długotrwały.
Kara 25 lat pozbawienia wolności jest karą wyjątkową. Wymierzana jest jedynie wtedy, gdy niewystarczające jest wymierzenie kary 15 lat pozbawienia wolności oraz brak jest okoliczności łagodzących, a za wymierzeniem tej kary przemawia stopień społecznej szkodliwości, czy demoralizacja sprawcy.
Przepisy kodeksu karnego stanowią, że wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności (art. 54 § 2 k.k.). Wobec powyższego, możliwe jest wymierzenie wobec sprawy, który nie ukończył 18 lat kary 25 lat pozbawienia wolności.
Kara 25 lat pozbawienia wolności była najsurowszą karą pozbawienia wolności w kodeksie karnym z 1969 r. Surowszą karą była jedynie kara śmierci.
Kara ta musi być dobrze uzasadniona. Jak wskazano w orzecznictwie:
„Wzgląd na społeczne oddziaływanie kary nie jest tożsamy z zaspokajaniem restrykcyjnych upodobań części społeczeństwa. Idzie tu bowiem o racjonalne środki umacniania poszanowania prawa i zasad integrujących społeczeństwo, a zarazem unikanie karania nadmiernie surowego, przekraczającego miarę konieczności, skutkującego niezamierzone wyrokiem współczucie innej części społeczeństwa dla sprawcy, niekorzystne z tego właśnie społecznego względu”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23 kwietnia 1998 r., II AKa 48/98)
„Wzgląd na społeczne oddziaływanie kary nie może być utożsamiany z zaspokajaniem restrykcyjnych upodobań części społeczeństwa mającej zazwyczaj uproszczony lub wręcz zafałszowany obraz przestępstwa popełnionego przez sprawcę. Chodzi o racjonalną działalność polegającą na umacnianiu poszanowania prawa i zasad integrujących społeczeństwo, unikanie karania nadmiernie surowego, przekraczającego miarę konieczności. W przeciwnym razie kara nie kształtowałaby świadomości prawnej społeczeństwa (art. 53 § 1 k.k.) ale służyłaby spełnianiu bliżej nie zidentyfikowanych oczekiwań społeczeństwa w zakresie ukształtowania kary. Nie spełniałoby więc wymagań ogólnoprewencyjnych wymierzenie oskarżonemu kary surowszej niż wynikałoby to z racjonalnej oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu, winy oraz właściwości i warunków osobistych oskarżonego”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 13 lutego 2019 r., II AKa 10/19)
„Sprawiedliwa odpłata jaką ma stanowić wymierzona kara za popełnione przestępstwo nie ma nić wspólnego z nie mającą racjonalnego uzasadnienia zemstą społeczną i związana z nią zasadą ślepego odwetu. Należy podkreślić, że podstawę do orzeczenia kary stanowi przestępstwo, a miarę kary jego społeczna szkodliwość. Dyrektywa współmierności kary do stopnia społecznej szkodliwości czynu sprawcy odgrywa decydującą rolę przy wyrokowaniu, a zatem to właśnie stopień społecznej szkodliwości czynu ma zatem kształtować orzeczenie o karze”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28 września 2020 r., II AKa 18/20)
„Karę 25 lat pozbawienia wolności należy stosować w wypadkach najcięższych zbrodni wtedy, gdy okoliczności obciążające zdecydowanie przewyższają nad okolicznościami łagodzącymi, jak i za przestępstwa o wielkim ładunku społecznego niebezpieczeństwa, gdy przestępstwo zostało popełnione w szczególnie obciążających okolicznościach przez sprawcę”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 października 2014 r., II AKa 354/14)
„Kara 25 lat pozbawienia wolności ma w przeważającej mierze eliminacyjny charakter, dlatego powinna być stosowana jedynie za najcięższe przestępstwa o ogromnym ładunku społecznej szkodliwości, gdy okoliczności obciążające zdecydowanie przeważają nad łagodzącymi, a stopień winy głęboko zdemoralizowanego sprawcy jest tak wysoki, że kara terminowego pozbawienia wolności nie spełniłaby stawianych przed nią celów indywidualno-i generalno-prewencyjnych”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 13 lutego 2019 r., II AKa 10/19)
„Kara 25 lat pozbawienia wolności jest karą wyjątkową, realizującą w istocie jedynie rolę odwetową i eliminacyjną, to jest zabezpieczającą społeczeństwo przed powrotem na wolność osób niejako „na stałe” zagrażających najpoważniejszym dobrom chronionym prawem (w praktyce życie i zdrowie). Ta wyjątkowa kara może być stosowana jedynie w najpoważniejszych wypadkach, gdy w istocie nie istnieją już żadne szanse na resocjalizację sprawcy”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 14 listopada 2018 r., II AKa 175/18)
„Kara 25 lat pozbawienia wolności powinna być stosowana w wypadkach najcięższych zbrodni, gdy nawet kara 15 lat pozbawienia wolności nie byłaby odpowiednia do wysokiego stopnia społecznej szkodliwości czynu oraz wysokiego stopnia winy sprawcy, jak i braku okoliczności łagodzących, a zarazem nie byłaby wystarczająca dla realizacji wszystkich celów kary”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 grudnia 2016 r., II AKa 157/16)
„W doktrynie i judykaturze przyjmuje się zgodnie, że kara 25 lat pozbawienia wolności różni się rodzajowo. W czasie długotrwałego pozbawienia wolności powstają nieodwracalne zmiany w osobowości skazanego (syndrom trwałej izolacji), powodujące poważne trudności adaptacyjne po opuszczeniu zakładu karnego. W orzecznictwie utrwalił się od dawna słuszny pogląd, że kara 25 lat pozbawienia wolności powinna być stosowana w wypadkach najcięższych zbrodni, kiedy nawet kara 15 lat pozbawienia wolności nie byłaby odpowiednia do wysokiego stopnia społecznej szkodliwości czynu oraz wysokiego stopnia winy sprawcy, jak i braku okoliczności łagodzących, a zarazem nie byłaby wystarczająca dla realizacji wszystkich celów kary”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19 maja 2009 r., II AKa 769/09)
Dożywotnie pozbawienie wolności
Kara dożywotniego pozbawienia wolności ma charakter bezterminowy.
Podobnie jak kara 25 lat pozbawienia wolności ma charakter eliminacyjny, a nie resocjalizacyjny, skutkuje brakiem szans na powrót do normalanego życia w społeczeństwie. Jak zauważono, „Kara dożywotniego pozbawienia wolności to kara wybitnie odwetowa o charakterze eliminacyjnym (zabezpieczającym), ukierunkowana na funkcje społeczno-prewencyjne oraz izolacyjne. Wprowadzenie kary dożywotniego pozbawienia wolności jako substytutu kary śmierci potwierdza, że jej zasadniczym celem ma być zabezpieczenie społeczeństwa przed niebezpiecznymi sprawcami najpoważniejszych przestępstw” (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 22 listopada 2017 r., II AKa 323/17).
Kara dożywotniego pozbawienia wolności jest karą wyjątkową. Wymierzana jest jedynie wtedy, gdy niewystarczające jest wymierzenie kary 15 lat i 25 lat pozbawienia wolności oraz brak jest okoliczności łagodzących, a za wymierzeniem tej kary przemawia stopień społecznej szkodliwości, czy demoralizacja sprawcy.
Przepisy kodeksu karnego stanowią, że wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności (art. 54 § 2 k.k.).
Kara dożywotniego pozbawienia wolności powróciła do kodeksu karnego z 1997 r. Nie była karą znaną kodeksowi karnemu z 1969 r. (wprowadzona w 1995 r. po ogłoszeniu moratorium na wykonywanie kary śmierci).
Kara dożywotniego pozbawienia wolności przewidziana jest w kodeksie karnym za najpoważniejsze zbrodnie – w art. 117 § 1 (wojna napastnicza), 118 § 1 (ludobójstwo), 118a § 1 (zbrodnie przeciwko ludzkości), 120 (stosowanie środków masowej zakłady), 123 § 1 (zabójstwo jeńców wojennych i ludności cywilnej), 127 § 1 (zamach stanu), 134 (zamach na życie Prezydenta RP), 148 § 1, 2, 3 (zabójstwo, zabójstwo kwalifikowane – pot. morderstwo), 156 § 3 (śmierć w wyniku ciężkiego uszczerbku na zdrowiu).
Kara ta musi być dobrze uzasadniona. Jak wskazano w orzecznictwie:
„Wzgląd na społeczne oddziaływanie kary nie jest tożsamy z zaspokajaniem restrykcyjnych upodobań części społeczeństwa. Idzie tu bowiem o racjonalne środki umacniania poszanowania prawa i zasad integrujących społeczeństwo, a zarazem unikanie karania nadmiernie surowego, przekraczającego miarę konieczności, skutkującego niezamierzone wyrokiem współczucie innej części społeczeństwa dla sprawcy, niekorzystne z tego właśnie społecznego względu” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23 kwietnia 1998 r., II AKa 48/98)
„Wzgląd na społeczne oddziaływanie kary nie może być utożsamiany z zaspokajaniem restrykcyjnych upodobań części społeczeństwa mającej zazwyczaj uproszczony lub wręcz zafałszowany obraz przestępstwa popełnionego przez sprawcę. Chodzi o racjonalną działalność polegającą na umacnianiu poszanowania prawa i zasad integrujących społeczeństwo, unikanie karania nadmiernie surowego, przekraczającego miarę konieczności. W przeciwnym razie kara nie kształtowałaby świadomości prawnej społeczeństwa (art. 53 § 1 k.k.) ale służyłaby spełnianiu bliżej nie zidentyfikowanych oczekiwań społeczeństwa w zakresie ukształtowania kary. Nie spełniałoby więc wymagań ogólnoprewencyjnych wymierzenie oskarżonemu kary surowszej niż wynikałoby to z racjonalnej oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu, winy oraz właściwości i warunków osobistych oskarżonego”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 13 lutego 2019 r., II AKa 10/19)
„Sprawiedliwa odpłata jaką ma stanowić wymierzona kara za popełnione przestępstwo nie ma nić wspólnego z nie mającą racjonalnego uzasadnienia zemstą społeczną i związana z nią zasadą ślepego odwetu. Należy podkreślić, że podstawę do orzeczenia kary stanowi przestępstwo, a miarę kary jego społeczna szkodliwość. Dyrektywa współmierności kary do stopnia społecznej szkodliwości czynu sprawcy odgrywa decydującą rolę przy wyrokowaniu, a zatem to właśnie stopień społecznej szkodliwości czynu ma zatem kształtować orzeczenie o karze”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28 września 2020 r., II AKa 18/20)
„Nawet najwyższy stopień szkodliwości czynu i winy sprawcy nie uzasadnia jeszcze orzeczenia kary dożywotniego pozbawienia wolności, jeżeli cele kary określone w art. 53 § 1 k.k., a zwłaszcza cele prewencyjne, może zrealizować kara 25 lat pozbawienia wolności”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 28 września 2020 r., II AKa 18/20)
„Kara dożywotniego pozbawienia wolności może być zatem karą adekwatną tylko w stosunku do sprawców, których czyny charakteryzują się wyjątkowością na tle innych przestępstw tego samego typu. Ustalenie, że stopień winy i stopień społecznej szkodliwości danej zbrodni są bardzo wysokie, jest przesłanką konieczną, ale nie wystarczającą dla wymierzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 stycznia 2020 r., II AKa 519/19)
„W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że karę dożywotniego pozbawienia wolności jako karę najsurowszą wolno orzekać tylko wówczas, gdy brak jakichkolwiek okoliczności łagodzących, a wzgląd na charakter sprawcy i jego szczególne aspołeczne właściwości każe wnosić, że żadna inna kara nie uchroni przed nim społeczeństwa”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 stycznia 2019 r., II AKa 245/18)
„Kara dożywotniego pozbawienia wolności spełnia funkcję quasi-eliminacyjną i zasadniczo winna być orzekana wobec sprawców przestępstw, którym trudno przypisywać możliwości resocjalizacyjne, a nadto w sytuacji istotnego braku okoliczności łagodzących. Karę taką orzeka się wobec oskarżonych ocenianych wyjątkowo negatywnie na tle sprawców podobnych przestępstw. Jest ona karą o charakterze izolacyjnym, zabezpieczającym społeczeństwo przed niebezpiecznymi sprawcami najpoważniejszych przestępstw, powinna być traktowana jako kara o charakterze wyjątkowym, a stosowana wobec sprawców najbardziej zdemoralizowanych, co do których osiągnięcie celów wychowawczych kary jest co najmniej problematyczne”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 kwietnia 2017 r., II AKa 41/17)
„Ustalenie, że stopień winy i stopień społecznej szkodliwości danej zbrodni są bardzo wysokie, jest przesłanką konieczną, ale nie wystarczającą dla wymierzenia kary dożywotniego pozbawienia wolności. Nawet bowiem najwyższy stopień społecznej szkodliwości i stopień winy nie uprawnia do orzeczenia tej kary, jeżeli wzgląd na wszystkie okoliczności wpływające na wymiar kary wskazuje, że kara łagodniejsza, 25 lat pozbawienia wolności, zaspokoi potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa, a także osiągnie cele wychowawcze i zapobiegawcze w stosunku do sprawcy”/i> (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 marca 2006 r., II AKa 20/06)
W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.