Kontrola osobista dokonywana przez policjantów

Kodeks Hammurabiego
27 września 2022
Przypozwanie, dopozwanie, zapozwanie
11 listopada 2022

Kontrola osobista jest jednym z uprawnień policjantów. Potocznie, acz błędnie nazywana jest przeszukaniem.

Zgodnie z art. 15 ust.1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji stanowi, że Policjanci wykonując czynności operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe, mają prawo:
1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości;
2) zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw;
2a) zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego;
3) zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia;
3a) pobierania od osób odcisków linii papilarnych lub wymazu ze śluzówki policzków;
3b) pobierania odcisków linii papilarnych lub materiału biologicznego ze zwłok ludzkich o nieustalonej tożsamości;
4) przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw;
4a) obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu z pomieszczeń przeznaczonych dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia, policyjnych izb dziecka, pokoi przejściowych oraz tymczasowych pomieszczeń przejściowych;
5) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary;
5a) obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności operacyjno-rozpoznawczych i administracyjno-porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy – także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom;
6) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej; wymienione instytucje, organy i przedsiębiorcy są obowiązani, w zakresie swojego działania, do udzielenia tej pomocy, w zakresie obowiązujących przepisów prawa;
7) zwracania się o niezbędną pomoc do innych przedsiębiorców i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa.

Jak stanowi art. 15 ust. 1 pkt 5 ustawy o Policji, przesłanką podjęcia kontroli osobistej jest uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. Wypada zauważyć, że podstawa kontroli osobistej jest inna niż legitymowania, które następuje w celu ustalenia tożsamości. Ergo jeżeli policjanci chcą wyłącznie ustalić tożsamość (tj. nie występuje podejrzenie popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary), nie można policjantom stosować kontroli osobistej.

Obecnie, sposób dokonywania kontroli osobistej określa rozdział 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 września 2015 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów (§14 – §16).

Zgodnie z § 14 rozporządzenia, Policjant przy przeprowadzaniu kontroli osobistej, podaje swój stopień, imię i nazwisko w sposób umożliwiający odnotowanie tych danych, a także podstawę prawną i przyczynę podjęcia czynności służbowej albo, jeżeli czynności podejmuje policjant nieumundurowany, okazuje legitymację służbową, a na żądanie osoby, wobec której podjęto wykonywanie tych uprawnień, okazuje ją w sposób umożliwiający odnotowanie danych w niej zawartych. Następnie sprawdza zawartość odzieży osoby kontrolowanej i przedmioty, które znajdują się na jej ciele, nie odsłaniając przykrytej odzieżą powierzchni ciała, sprawdza zawartość podręcznego bagażu oraz innych przedmiotów, które posiada przy sobie osoba kontrolowana, odbiera osobie kontrolowanej posiadaną broń lub inne niebezpieczne przedmioty mogące służyć do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia albo przedmioty mogące stanowić dowody w postępowaniu lub podlegające przepadkowi, legitymuje osobę kontrolowaną.

Kontrolę osobistą przeprowadza policjant tej samej płci, co osoba kontrolowana oraz w miejscu niedostępnym w czasie wykonywania kontroli dla osób postronnych. Jeżeli kontrola osobista musi być przeprowadzona niezwłocznie, w szczególności ze względu na okoliczności mogące stanowić zagrożenie dla życia, zdrowia ludzkiego lub mienia, może jej dokonać policjant płci odmiennej, także bez zachowania warunku okazania legitymacji służbowej przez nieumundurowanego policjanta.

Wypada jednak dodać, że podczas kontroli osobistej może być obecna osoba przybrana przez prowadzącego czynność. Może również być obecna osoba wskazana przez tego, u kogo dokonuje się kontroli osobistej, jeżeli nie uniemożliwi to kontroli osobistej albo nie utrudni jej w istotny sposób.

Rozporządzenie zezwala, aby Policjant przeglądał zawartość bagaży lub sprawdzał ładunek znajdujący się w portach, na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, wodnego i powietrznego w obecności posiadacza bagaży lub ładunku albo przedstawiciela przewoźnika, spedytora lub agenta morskiego. W takiej sytuacji Policjant przegląda zawartość bagażu lub sprawdza ładunek przyjęty do przewozu wyłącznie w obecności przedstawiciela przewoźnika, spedytora lub agenta morskiego. W przypadku braku możliwości zapewnienia natychmiastowej obecności posiadacza bagaży lub ładunku albo przedstawiciela przewoźnika, spedytora lub agenta morskiego, policjant może przejrzeć zawartość bagaży lub sprawdzić ładunek bez ich obecności, jeżeli z posiadanych informacji wynika, że zwłoka może spowodować zagrożenie dla życia, zdrowia ludzkiego lub mienia, albo gdy istnieje uzasadniona obawa zniszczenia bądź utracenia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie albo podlegających zajęciu w postępowaniu karnym.

Przepisy stanowią, że Policjant dokumentuje powyższe czynności służbowe w notatniku służbowym lub w notatce służbowej, określając datę, czas, miejsce i przyczynę ich przeprowadzenia oraz dane dotyczące osób objętych czynnościami i w nich uczestniczących, a także rodzaj i wynik czynności, zaś na żądanie osoby poddanej kontroli osobistej albo przedstawiciela właściciela, przewoźnika, spedytora lub agenta morskiego policjant sporządza protokół z przeprowadzonych czynności.

Na koniec warto wskazać, że zgodnie z art. 15 ust. 7 ustawy o Policji, na sposób prowadzenia czynności, o których mowa w art. 15 ust. 1 (min. kontroli osobistej), przysługuje zażalenie do miejscowo właściwego prokuratora. Podstawą do wniesienia takiego zażalenia będą np. nie wyjaśnienie przez policjanta dlaczego jego zdaniem zaistniała przesłanka uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary, odmowa podania przyczyny podjęcia czynności służbowej, odmowa podania swojego stopnia oraz imienia i nazwiska w umożliwiający odnotowanie tych danych, odmowa wylegitymowania (policjant nieumundurowany).

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.