Odmowa złożenia zeznań i odpowiedzi na pytanie w postępowaniu karnym

Zgodnie z art. 177 § 1 k.p.k. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania.

Powyższy przepis wyznacza regułę, od której istnieje szereg wyjątków.

Art. 178 k.p.k. stanowi, że nie wolno przesłuchiwać jako świadków:
1) obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art. 245 § 1 k.p.k. (rozmowa z zatrzymanym na jego żądanie), co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę;
2) duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.

Art. 178a k.p.k. przewiduje, że nie wolno przesłuchiwać jako świadka mediatora co do faktów, o których dowiedział się od oskarżonego lub pokrzywdzonego prowadząc postępowanie mediacyjne, z wyłączeniem informacji o przestępstwach, o których mowa w art. 240 § 1 Kodeksu karnego (tj. mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118, art. 118a, art. 120-124, art. 127, art. 128, art. 130, art. 134, art. 140, art. 148, art. 156, art. 163, art. 166, art. 189, art. 197 § 3 lub 4, art. 198, art. 200, art. 252 k.k. lub przestępstwa o charakterze terrorystycznym).
Nie mogą być przesłuchiwane osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „tajne” lub „ściśle tajne” co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że zostaną zwolnione od obowiązku zachowania tajemnicy przez uprawniony organ przełożony (art. 179 § 1 k.p.k.).

Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności „zastrzeżone” lub „poufne” lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator dla dobra wymiaru sprawiedliwości zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej (art. 180 § 1 k.p.k.).

Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej oraz tajemnicy Prokuratorii Generalnej, mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu (art. 180 § 2 k.p.k.). Niemniej zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych (art. 180 § 3 k.p.k.). Wyjątku dotyczącego dziennikarza (§ 3) nie stosuje się jednak, jeżeli informacja dotyczy przestępstwa, o którym mowa w art. 240 § 1 Kodeksu karnego (art. 180 § 4 k.p.k.) tj. gdy mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w art. 118, art. 118a, art. 120-124, art. 127, art. 128, art. 130, art. 134, art. 140, art. 148, art. 156, art. 163, art. 166, art. 189, art. 197 § 3 lub 4, art. 198, art. 200, art. 252 k.k. lub przestępstwa o charakterze terrorystycznym, nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw.

Zgodnie z art. 182 § 1 i 2 k.p.k. osoba najbliższa dla oskarżonego może odmówić zeznań. Prawo odmowy zeznań trwa mimo ustania małżeństwa lub przysposobienia.

Przepisy kodeksu postępowania karnego nie precyzują kto jest osobą najbliższą. Art. 115 § 11 k.k. definiuje osobę najbliższą jako: małżonek (związek kobiety i mężczyzny zawarty w odpowiedniej formie przed uprawnionym do tego organem), wstępny (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), zstępny (dzieci, wnuki, prawnuki), rodzeństwo (tj. krewny w linii bocznej), powinowaty w tej samej linii lub stopniu (teść, teściowa, szwagier, szwagierka, bratowa), osoba pozostająca w stosunku przysposobienia (przysposabiający, przysposobiony) oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu (tzw. związki partnerskie, w tym tej samej płci, narzeczeni, konkubenci).

Wypada zaznaczyć, że rodzeństwo stryjeczne nie stanowi grupy osób najbliższych (kuzyn, kuzynka, bratanek, bratanica, siostrzeniec, siostrzenica).

Art. 182 § 3 k.p.k. wskazuje, że prawo do odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem.

Stosownie do art. 183 § 1 k.p.k. świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Może także zostać zwolniona od złożenia zeznania lub odpowiedzi na pytania osobę pozostającą z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym, jeżeli osoba taka wnosi o zwolnienie (art. 185 k.p.k.).

Wypada również zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 285 § 1 k.p.k., na świadka, biegłego, tłumacza lub specjalistę, który bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu wydalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem, można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 3000 złotych.

W stosunku do świadka, który bez należytego usprawiedliwienia nie stawił się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie albo bez zezwolenia tego organu wydalił się z miejsca czynności przed jej zakończeniem można ponadto zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka (art. 285 § 3 k.p.k.).

Przepis art. 285 § 1 k.p.k. stosuje się odpowiednio do osoby, która bezpodstawnie uchyla się od złożenia zeznania (art. 287 § 1 k.p.k.).

W razie uporczywego uchylania się od złożenia zeznania, można zastosować, niezależnie od kary pieniężnej, aresztowanie na czas nieprzekraczający 30 dni. Przepis ten stosuje się odpowiednio w razie uporczywego niestawiennictwa na wezwanie organu prowadzącego postępowanie, jeżeli zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia, o którym mowa w art. 285 § 2 k.p.k., nie jest wystarczające dla zapewnienia stawiennictwa osoby wezwanej (art. 287 § 2 k.p.k.).

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.