Skarga na orzeczenie sądu odwoławczego w procesie karnym

Skarga na orzeczenie sądu odwoławczego została wprowadzona do kodeksu postępowania karnego ustawą z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw. Ustawa ta weszła w życie 15 kwietnia 2016 r.

Skarga na orzeczenie sądu odwoławczego stanowi istotne novum w procedurze karnej. Dotychczas w procedurze karnej nie istniała podobna instytucja.

Skarga jako nadzwyczajny środek zaskarżenia to nadzwyczajny środek zaskarżenia uregulowany w rozdziale 55a kodeksu postępowania karnego [dalej: k.p.k.] (art. 539a – 539f k.p.k.).

Skarga na orzeczenie sądu odwoławczego stanowi recypowanie do kodeksu postępowania karnego instytucji znanej procedurze cywilnej. Zgodnie z art. 3941 § 11 k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

W kodeksie postępowania karnego odpowiednikiem zażalenia jest skarga. Zgodnie z art. 539a § 1 k.p.k. od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania stronom przysługuje skarga do Sądu Najwyższego.

Wyrok uchylający orzeczenie sądu I instancji można zaskarżyć w całości lub w części (art. 539a § 2 k.p.k.).

Skarga na orzeczenie sądu odwoławczego może być wniesiona wyłącznie z powodu naruszenia art. 437 k.p.k. lub z powodu uchybień określonych w art. 439 § 1 k.p.k. Wynika to z art. 539a § 3 k.p.k.

O ile chodzi o naruszenie art. 437 k.p.k., obecnie uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić wyłącznie w wypadkach wskazanych w art. 439 § 1 k.p.k., art. 454 k.p.k. lub jeżeli jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości. W tym zakresie SN wskazał, że „Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zdanie drugie in fine k.p.k., jako powód uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, zachodzi wówczas, gdy orzekający sąd pierwszej instancji naruszył przepisy prawa procesowego, co skutkowało, w realiach sprawy, nierzetelnością prowadzonego postępowania sądowego, uzasadniającą potrzebę powtórzenia (przeprowadzenia na nowo) wszystkich czynności procesowych składających się na przewód sądowy w sądzie pierwszej instancji” (Uchwała Sądu Najwyższego składu 7 sędziów z dnia 22 maja 2019 r., I KZP 3/19). Powyższa uchwała zapadła w związku z pytaniem prawnym przedstawionym przez Prezesa Sądu Najwyższego „Jak należy rozumieć przesłankę konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu w całości, o której mowa w art. 437 § 2 zdanie drugie in fine k.p.k., jako warunku uchylenia wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, a w szczególności:
1) czy oznacza ona konieczność powtórnego przeprowadzenia wszystkich dowodów w sprawie, czy też wystarczająca jest potrzeba powtórzenia najważniejszych dowodów, rozstrzygających o odpowiedzialności karnej oraz
2) czy potrzeba dokonania ponownej oceny wszystkich dowodów, choćby bez ich ponownego przeprowadzania, uzasadnia przyjęcie tej przesłanki?”.

Odnośnie art. 439 § 1 k.p.k., przepis dotyczy sytuacji, gdy przepis ten narusza sąd II instancji, tj. jeżeli:
1) w wydaniu orzeczenia brała udział osoba nieuprawniona lub niezdolna do orzekania bądź podlegająca wyłączeniu na podstawie art. 40 k.p.k.;
2) sąd był nienależycie obsadzony lub którykolwiek z jego członków nie był obecny na całej rozprawie;
3) sąd powszechny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu szczególnego albo sąd szczególny orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu powszechnego;
4) sąd niższego rzędu orzekł w sprawie należącej do właściwości sądu wyższego rzędu;
5) orzeczono karę, środek karny, środek kompensacyjny lub środek zabezpieczający nieznane ustawie;
6) zapadło z naruszeniem zasady większości głosów lub nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących udział w jego wydaniu;
7) zachodzi sprzeczność w treści orzeczenia, uniemożliwiająca jego wykonanie;
8) zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone;
9) zachodzi jedna z okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 § 1 pkt 5, 6 i 8-11 k.p.k.;
10) oskarżony w postępowaniu sądowym nie miał obrońcy w wypadkach określonych w art. 79 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 80 k.p.k. lub obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których jego udział był obowiązkowy;
11) sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa.

Skargę na orzeczenie sądu odwoławczego wnosi się na piśmie, w terminie 7 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem, dołączając do niej się odpowiednią liczbę odpisów dla pozostałych stron do Sądu Najwyższego za pośrednictwem sądu odwoławczego. Wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem należy zgłosić w sądzie, który wydał orzeczenie, w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia orzeczenia, a jeżeli ustawa przewiduje doręczenie orzeczenia, od daty jego doręczenia (art. 539b § 1 k.p.k., art. 539c § 1 k.p.k., art. 539f k.p.k. w zw. z art. 428 § 1 k.p.k., art. 539f k.p.k. w zw. z art. 525 § 1 k.p.k.).

Skarga na orzeczenie sądu odwoławczego podlega opłacie 450 zł albo 750 zł. Wynika to z art. 527 § 5 k.p.k. w zw. z art. 539f in fine k.p.k. w zw. z § 1 pkt 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 maja 2003 r. w sprawie wysokości opłaty od kasacji w sprawach karnych. Opłatę 450 zł uiszcza się od orzeczenia sądu okręgowego, zaś opłatę 750 zł od orzeczenia sądu apelacyjnego.

Co istotne, wniesienie skargi na orzeczenie sądu odwoławczego powoduje wstrzymanie wykonania zaskarżonego wyroku (art. 539b § 2 k.p.k.).

Prezes sądu, doręczając odpis skargi na orzeczenie sądu odwoławczego pozostałym stronom, poucza o prawie wniesienia pisemnej odpowiedzi na skargę w terminie 7 dni od daty doręczenia odpisu skargi. Po upływie tego terminu prezes sądu niezwłocznie przesyła akta Sądowi Najwyższemu (art. 539c § 2 k.p.k.).

Po przekazaniu sprawy do Sądu Najwyższego, sąd ten orzeka on w razie potrzeby w przedmiocie środka zapobiegawczego. Na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania służy zażalenie do równorzędnego składu Sądu Najwyższego (art. 539d k.p.k.).

Na podstawie art. 539e § 1 k.p.k. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę na orzeczenie sądu odwoławczego na posiedzeniu bez udziału stron.

Jeżeli Sąd Najwyższy oddala skargę na orzeczenie sądu odwoławczego, to orzeczenie zapada w formie postanowienia. Natomiast jeżeli Sąd Najwyższy uchyla zaskarżony wyrok (tj. wyrok sądu II instancji) w całości lub w części i przekazuje sprawę właściwemu sądowi odwoławczemu do ponownego rozpoznania, to orzeczenie zapada w formie wyroku (art. 539e § 2 k.p.k.).

Na koniec warto odnotować, że „Określone w art. 539a § 3 k.p.k. podstawy skargi na wyrok kasatoryjny nie uprawniają – co do zasady – Sądu Najwyższego do badania naruszenia przez sąd drugiej instancji przepisów wyznaczających granice rozpoznania środka odwoławczego oraz granice możliwych następstw tego rozpoznania” (Uchwała Sądu Najwyższego składu 7 sędziów z dnia 22 maja 2019 r., I KZP 1/19). Uchwała ta stanowi odpowiedź na pytanie prawne Prezesa Sądu Najwyższego „Czy podstawy skargi na wyrok sądu odwoławczego, określone w art. 539a § 3 k.p.k., umożliwiają badanie w postępowaniu skargowym tego, czy sąd odwoławczy wydając wyrok orzekał w granicach zaskarżenia, a w razie podniesienia zarzutów w środku odwoławczym – także w granicach tych zarzutów (art. 433 § 1, art. 434 § 1 k.p.k.), a jeżeli orzekał niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów (art. 435, art. 440 k.p.k.) – to czy wyrokując nie naruszył przesłanek umożliwiających orzekanie w szerszym zakresie?”.

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.