Konwencja Haska dotycząca uprowadzenia dziecka

Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. z dnia 25 września 1995 r.) jest głównym instrumentem prawnym, regulującym kwestię porwań rodzicielskich w przypadku uprowadzenia lub zatrzymania dziecka w innym państwie.

Konwencja ma chronić przed szkodliwymi dla dziecka skutkami takich działań.

Jej zadaniem jest przywrócenie stanu poprzedniego, który został naruszony bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem dziecka. Oznacza to, że jej zadaniem nie jest ingerencja w rozstrzygnięcie, przy kim dziecko ma mieć miejsce pobytu.

W preambule konwencji zapisano, że jej celem jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom międzynarodowego uprowadzania lub zatrzymywania dzieci (preambuła, art. 1 lit. a).

Przedmiotem konwencji jest:

1. zapewnienie niezwłocznego powrotu dzieci bezprawnie uprowadzonych lub zatrzymanych w jednym z Umawiających się Państw oraz

2. zapewnienie poszanowania praw do opieki i odwiedzin określonych przez ustawodawstwo jednego Umawiającego się Państwa w innych Umawiających się Państwach.

Konwencja ma zastosowanie jedynie do uprowadzeń i zatrzymań międzynarodowych. Oznacza to, że jeżeli dziecko zostało uprowadzone bądź zatrzymane w obrębie tego samego kraju, Konwencja Haska nie ma zastosowania.

Konwencja haska ma zastosowanie, jeżeli doszło do uprowadzenia lub zatrzymania dziecka w jednym z umawiających się państw. Aby przepisy konwencji miały zastosowanie, bezpośrednio przed zatrzymaniem lub uprowadzeniem dziecko musi mieć miejsce stałego pobytu w jednym z umawiających się państw tzn. że kraje, z którego dziecko zostało uprowadzone i do którego zostało uprowadzone, muszą być stronami konwencji.

Stronami konwencji są 84 pańska. Aktualna lista znajduje się tutaj: https://www.hcch.net/en/instruments/conventions/status-table/?cid=24

Wniosek o wydanie dziecka można złożyć, gdy dziecko:

– nie ukończyło 16 lat,

– zostało uprowadzone lub zatrzymane w państwie stronie Konwencji,

– miało miejsce stałego pobytu w państwie stronie Konwencji – w czasie, gdy doszło do jego uprowadzenia,

– wskutek uprowadzenia lub zatrzymania doszło do naruszenia prawa do opieki, a wnioskodawca skutecznie wykonywał to prawo w chwili uprowadzenia lub zatrzymania (art. 4 w zw. z art.35).

Wnioski o powrót dziecka sporządzone na podstawie przepisów Konwencji są rozpoznawane przez właściwe organy (sądy lub organy administracyjne) państwa do którego dziecko zostało uprowadzone lub w którym zostało zatrzymane (art. 12 ust. 1).

Zgodnie z legalnymi definicjami:

Uprowadzenie oznacza przemieszczenie dziecka z terytorium jednego państwa-strony Konwencji na terytorium drugiego państwa będącego jej stroną, bez zgody osoby mającej prawo do opieki nad nim.

Bezprawne zatrzymanie to sytuacja, gdy dziecko przebywa czasowo na terytorium drugiego państwa bez naruszenia czyjegoś prawa do opieki, po czym zostanie tam zatrzymane i nie wraca do państwa dotychczasowego pobytu po upływie czasu przewidzianego orzeczeniem lub umową.

Uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka jest bezprawne w rozumieniu Konwencji jeżeli nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie (art. 3). Prawo do opieki może wynikać w szczególności z mocy samego prawa, z orzeczenia sądowego lub administracyjnego albo z ugody mającej moc prawną w świetle przepisów ustawodawstwa tego państwa.

Prawo do opieki obejmuje prawo dotyczące opieki nad osobą dziecka, w szczególności prawo do decydowania o miejscu pobytu dziecka.

Prawo do odwiedzin obejmuje prawo do zabrania dziecka na czas ograniczony w inne miejsce aniżeli miejsce jego stałego pobytu orzeczenia.

Sprawy o powrót dziecka prowadzone na podstawie przepisów Konwencji zasadniczo nie pociągają konieczności poniesienia przez wnioskodawców kosztów postępowania sądowego. W niektórych państwach wnioskodawca jest nieodpłatnie reprezentowany w postępowaniu sądowym przez miejscowego adwokata lub prawnika. W części państw bezpłatna pomoc przyznawana jest tylko osobom, które nie są w stanie ponieść kosztów wynajęcia adwokata (art. 26 ust. 2 i 3).

Konwencja przyjmuje jako zasadę niezwłoczny powrót dziecka do państwa miejsca jego stałego pobytu (art. 12 ust. 1). Organ orzekający państwa, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub w którym zostało bezprawnie zatrzymane jest obowiązany do zarządzenia jego niezwłocznego powrotu, jeśli dziecko nadal w tym państwie przebywa, a wniosek wpłynął przed upływem roku od momentu uprowadzenia lub zatrzymania dziecka. Powrót dziecka powinien zostać zarządzony nawet po upływie 1 roku, chyba że zostanie ustalone, że dziecko przystosowało się już do swego nowego środowiska (art. 12 ust. 2).

Konwencja przewiduje, że w pewnych okolicznościach powrót dziecka jest niewskazany pomimo tego, że nastąpiło jego bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie. Konwencja haska przewiduje pięć wyjątków od ogólnej reguły wynikającej z art. 12 ust 1. Wyjątki te wymienione są w art. 12 ust. 2, art. 13 ust. 1 i 2 oraz art. 20 Konwencji:

1. po upływie roku od dnia uprowadzenia lub zatrzymania dziecko przystosowało się już do swego nowego środowiska

2. osoba, instytucja lub organizacja opiekująca się dzieckiem faktycznie nie wykonywała prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zatrzymania albo zgodziła się lub później wyraziła zgodę na uprowadzenie lub zatrzymanie

3. istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia

4. sprzeciwia się powrotowi oraz że osiągnęło ono wiek i stopień dojrzałości, przy którym właściwe jest uwzględnienie jego opinii

5. zwrot nie byłby dopuszczony w świetle podstawowych zasad państwa wezwanego, dotyczących ochrony praw człowieka i podstawowych wolności.

Nie można wymagać, niezależnie od tytułu, składania jakiejkolwiek kaucji lub jakiegokolwiek depozytu na poczet zabezpieczenia kosztów i opłat związanych z postępowaniem sądowym lub administracyjnym, określonym w niniejszej konwencji.

Drugim celem Konwencji jest ochrona prawa do odwiedzin dziecka przyznanego określonej osobie przez prawo państwa – miejsca stałego pobytu dziecka, naruszonego wskutek uniemożliwiania lub utrudnienia wykonywania tego prawa. Konwencja przewiduje obowiązek podjęcia działań w celu umożliwienia skutecznego wykonywania tego prawa (art. 21).

Wniosek powinien zawierać:

a) informacje dotyczące tożsamości wnioskodawcy, dziecka oraz osoby, co do której istnieje domniemanie, że uprowadziła lub zatrzymała dziecko;

b) datę urodzenia dziecka, jeśli jest to możliwe do ustalenia;

c) podstawy, na które powołuje się wnioskodawca, żądając powrotu dziecka;

d) wszelkie dostępne informacje dotyczące miejsca przebywania dziecka oraz tożsamości osoby, co do której istnieje domniemanie, że dziecko z nią przebywa.

Do wniosku można dołączyć lub uzupełnić go o:

e) uwierzytelnione odpisy jakiegokolwiek orzeczenia lub ugody, przydatne dla sprawy;

f) zaświadczenie lub poświadczone oświadczenie pochodzące od organu centralnego lub innej właściwej władzy państwa stałego pobytu dziecka lub osoby kompetentnej, dotyczące przepisów ustawodawstwa tego państwa w tym zakresie;

g) wszelkie inne przydatne dokumenty.

Wniosek można złożyć pośrednictwem organu centralnego państwa stałego pobytu dziecka lub bezpośrednio do organu centralnego państwa wezwanego. W Polsce organem tym jest Ministerstwo Sprawiedliwości.

Skorzystanie z pośrednictwa organów centralnych ma swój niewątpliwy atut. Organy centralne obu państw powinny one ze sobą współdziałać w celu zapewnienia niezwłocznego powrotu dzieci. W szczególności powinny podejmować wszelkie odpowiednie środki w celu ustalenia miejsca przebywania dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymanego, zapobieżenia dalszemu zagrożeniu dla dziecka lub dalszym szkodom dla zainteresowanych i zapewnienia dobrowolnego wydania dziecka lub doprowadzenia do polubownego rozwiązania sporu i wszczęcia lub ułatwienia wszczęcia postępowania sądowego lub administracyjnego w celu uzyskania powrotu dziecka.

W praktyce wygląda to tak, że po otrzymaniu wniosku, organ centralny przekazuje wniosek do organu centralnego państwa, w którym przebywa dziecko. Następnie organ państwa, w którym znajduje się dziecko, podejmuje lub powoduje podjęcie wszelkich stosownych środków w celu zapewnienia jego dobrowolnego wydania. Jeżeli działania te nie odniosą sukcesu, wniosek o wydanie dziecka rozstrzygnie sąd państwa, w którym znajduje się dziecko.

Wszelkie działania powinny być podejmowane niezwłocznie. Jeżeli dana władza sądowa lub administracyjna nie podejmie decyzji w ciągu sześciu tygodni od daty wpłynięcia wniosku, wnioskodawca lub organ centralny państwa wezwanego, z własnej inicjatywy lub na wniosek organu centralnego państwa wzywającego, może żądać przedstawienia powodów zwłoki. Jeżeli organ centralny państwa wezwanego otrzyma odpowiedź, organ ten przekazuje ją organowi centralnemu państwa wzywającego lub, w stosownych wypadkach, wnioskodawcy (art. 11 Konwencji).

Trzeba jednak zwrócić uwagę, że przepisy Rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27 listopada 2003 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000. Mają one charakter nadrzędny względem Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę. Działanie powyższego rozporządzenia ograniczone jest do państw Unii Europejskiej tj. gdy oba państwa (z którego dziecko zostało uprowadzone i do którego zostało uprowadzone) są państwami UE.

Postępowanie na podstawie rozporządzenia różni się od postępowania na podstawie Konwencji Haskiej. Sąd musi bowiem nakazać powrót dziecka, nawet jeżeli miałoby to stanowić dla dziecka zagrożenie, jeżeli zostanie ustalone, że organy w Państwie Członkowskim pochodzenia zabezpieczą ochronę dziecka po jego powrocie.

W 2017 r. Sąd Najwyższy uchwalił, że „Artykuł 577 k.p.c. ma zastosowanie także do postanowień zarządzających wydanie dziecka na podstawie Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 108, poz. 528)” (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2017 r., III CZP 78/17). Uchwała stanowiła odpowiedź na pytanie prawne, czy jest możliwa zmiana postanowienia o zarządzeniu powrotu dziecka, wydanego w oparciu o przepisy Konwencji Haskiej z dnia 25 października 1980 r. dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę w trybie przepisu art. 577 k.p.c. ?

Art. 577 k.p.c. stanowi, że sąd opiekuńczy może zmienić swe postanowienie nawet prawomocne, jeżeli wymaga tego dobro osoby, której postępowanie dotyczy.

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.