Odrzucenie spadku w imieniu dziecka

Po pierwsze trzeba podkreślić, że czym innym jest odrzucenie spadku, a czym innym przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 k.c.).

Zgodnie z art. 1015 k.c., oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak takiego oświadczenia lub złożenie go z uchybieniem terminowi jest równoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Dziecko tj. małoletni albo nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych albo ma ją ograniczoną. Oznacza to, że nie może odrzucić spadku. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może bowiem skutecznie złożyć jedynie osoba, której przysługuje pełna zdolność do czynności prawnych. Skoro zdolności takiej nie posiada małoletni, oświadczenie takie może w jego imieniu złożyć przedstawiciel ustawowy lub opiekun prawny.

Termin z art. 1015 § 1 k.c. jest terminem zawitym. Oznacza to, że nie istnieje możliwość jego przedłużenia. Jego upływ powoduje utratę uprawnienia do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2012 r., I CSK 414/11).

W odniesieniu do spadkobierców małoletnich, dziedziczących po swoich rodzicach – po odrzuceniu przez nich spadku – termin do złożenia omawianego oświadczenia biegnie od dnia, w którym rodzice odrzucili spadek.

Odrzucenie spadku przez małoletniego jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu jego majątkiem. Oznacza to, że przedstawiciele ustawowi zamierzający odrzucić spadek w imieniu dziecka muszą wystąpić o zezwolenie na to do sądu opiekuńczego (art. 101 § 3 k.r.o.). Rodzice składają wniosek o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu jego majątkiem w postaci złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po spadkodawcy.

Rodzice małoletniego uzyskują taką możliwość z chwilą, w której sami odrzucili spadek, otwierając drogę do dziedziczenia swoim zstępnym (art. 1020 k.c.).

Trzeba pamiętać, że złożenie wniosku do sądu opiekuńczego o zezwolenie na odrzucenie spadku nie jest jednoznaczne ze złożeniem stosownego oświadczenia. Procedura jest następująca. Sąd przeprowadza postępowanie i wydanie orzeczenie co do zezwolenia na odrzucenie spadku. Po uprawomocnieniu się postanowienia o wyrażeniu zgody przedstawiciel ustawowy może złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego (przed Notariuszem albo przed sądem). Oświadczenie takie może zostać złożone przed Notariuszem poprzez akt poświadczenia dziedziczenia, albo przed sądem w ramach postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Jest oczywiste, że pomiędzy złożeniem wniosku do sądu wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu dziecka, a wydaniem postanowienia o wyrażeniu zgody na odrzucenie i jego uprawomocnieniem się upływa czas, na którego bieg rodzic zasadniczo nie ma żadnego wpływu.

W orzecznictwie przyjmuje się, że „Od chwili złożenia do sądu opiekuńczego przez przedstawiciela ustawowego małoletniego spadkobiercy wniosku o zezwolenie na złożenie w jego imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku termin przewidziany w art. 1015 § 1 k.c. nie biegnie. Po uprawomocnieniu się postanowienia o udzieleniu zezwolenia przedstawiciel ustawowy małoletniego powinien złożyć to oświadczenie bezzwłocznie, chyba że wskazany termin, uwzględniając czas trwania postępowania opiekuńczego, jeszcze nie upłynął; wtedy złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku może nastąpić w dowolnej chwili, przed upływem sześciu miesięcy od dowiedzenia się przez przedstawiciela ustawowego o tytule powołania małoletniego” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r., III CSK 329/15, OSNC 2017, nr 5, poz. 61).

W judykaturze rozważano, czy złożenie wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powoduje zawieszenie – na czas trwania postępowania – biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 k.c., czy też jego przerwanie (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2013 r., I CSK 329/13, OSNC 2014, nr 9, poz. 93, Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia24 września 2015 r., V CSK 686/14). Bardziej przekonujące jest stanowisko o przerwaniu biegu terminu. Uzasadnieniem dla takiej koncepcji jest to, że konieczność złożenia wniosku do sądu opiekuńczego o udzielenie zezwolenia na złożenie w imieniu małoletniego oświadczenia o odrzuceniu spadku nie odpowiada żadnej przesłance zawieszenia biegu terminu przewidzianej w art. 121 k.c. Natomiast przerwanie biegu terminu znajduje uzasadnienie w art. 123 § 1 pkt 1 k.c.

W praktyce wymiaru sprawiedliwości zauważono, że powyższa procedura prowadzi do nadmiernego przedłużenia terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Ponieważ żadne przepisy nie stanowią jak należy w tej sytuacji postąpić, Sąd Najwyższy odwołał się do analogii legis. Uznał, że w takiej sytuacji „(…) należy przyjąć, że jeżeli w czasie biegu terminu zawitego przewidzianego w art. 1015 § 1 k.c. przedstawiciel ustawowy zamierzający odrzucić spadek w imieniu małoletniego złoży stosowny wniosek do sądu opiekuńczego, termin ten przestaje biec przez czas trwania postępowania, ale przestaje biec tylko w tym znaczeniu, że nie może upłynąć (zakończyć biegu) przed uprawomocnieniem się postanowienia sądu kończącego postępowanie. (…) Po uprawomocnieniu się postanowienia sądu zezwalającego na złożenie oświadczenia przedstawiciel ustawowy powinien niezwłocznie złożyć to oświadczenie, chyba że omawiany termin, uwzględniając czas trwania postępowania opiekuńczego, jeszcze nie upłynął. W takiej sytuacji złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku może nastąpić w dowolnej chwili, byleby przed upływem sześciu miesięcy od dowiedzenia się przez przedstawiciela ustawowego o tym, że małoletni dziedziczy spadek z ustawy na skutek odrzucenia spadku przez jego wstępnego” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r., III CSK 329/15, OSNC 2017, nr 5, poz. 61).

Sąd Najwyższy orzekł również, że „(…) ocena „niezwłoczności” złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku przez przedstawiciela po udzieleniu mu na to zezwolenia przez sąd opiekuńczy należy do sądu spadku, który może brać pod uwagę całokształt okoliczności. Dodaje to przyjętej koncepcji pewną elastyczność, umożliwiającą uwzględnianie sytuacji nadzwyczajnych lub wyjątkowych” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r., III CSK 329/15, OSNC 2017, nr 5, poz. 61).

W dotychczasowym orzecznictwie przyjmowano, że pojęcie „niezwłoczności” oznacza „bezpośrednio po, bez nieuzasadnionej opieszałości, szybko, bez odkładania na później” (Uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1985 r., III CZP 56/85, OSNC 1986, nr 9, poz. 137, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 564/99, OSP 2002, nr 11, poz. 144, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2006 r., II CSK 293/06, Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2015 r., III CSK 164/14, Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 września 2016 r., III CSK 329/15, OSNC 2017, nr 5, poz. 61).

Po uzyskaniu zgody na odrzucenie spadku można przejść do drugiego etapu, czyli złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.