Wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie maksymalnego łącznego czasu trwania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji

Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2019 r., K 3/16 orzeczono, że art. 263 § 7 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1987, ze zm.) w zakresie, w jakim nie określa maksymalnego łącznego czasu trwania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, jest zgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Orzeczenie zapadło większością głosów. Zdania odrębne złożyli sędziowie TK: Piotr Pszczółkowski, Małgorzata Pyziak-Szafnicka i Piotr Tuleja.

Powyższy wyrok oznacza, że brak maksymalnego terminu stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji jest zgodny z Konstytucją.

Uznając przepis za zgodny z ustawą zasadniczą, TK stwierdził w komunikacie po wyroku, że gwarancji zapobiegających nadużywaniu tymczasowego aresztowania należy poszukiwać nie tyle w sztywnych limitach czasowych jego stosowania, co w przesłankach i procedurach zapewniających kontrolę jego niezbędności. Terminy (tak cząstkowe, jak i maksymalne) pełnią oczywiście funkcję dyscyplinującą organy prowadzące postępowanie, ale ich nadmierne rozbudowanie, bez uwzględnienia wszystkich możliwych okoliczności uzasadniających w niektórych wypadkach znaczną długotrwałość tymczasowego aresztowania, mogłoby mieć negatywne konsekwencje dla wyniku postępowania karnego. Trybunał zauważył, że można sobie wyobrazić sytuację, że oskarżony będzie celowo dążył do przewlekania postępowania, aby po przekroczeniu maksymalnego dopuszczalnego terminu tymczasowego aresztowania wyjść na wolność.

W kontekście powyższego, wypada przypomnieć, że TK po raz drugi zajmował się konstytucyjnością art. 263 § 7 k.p.k. Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 listopada 2012 r., SK 3/12 orzeczono, że art. 263 § 7 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim nie określa jednoznacznie przesłanek przedłużenia tymczasowego aresztowania po wydaniu przez sąd pierwszej instancji pierwszego wyroku w sprawie, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 40 w związku z art. 41 ust. 4 Konstytucji.

W komunikacie wydanym po wyroku z 10 lipca 2019 r. jednoznacznie zauważono, że wyrok z 20 listopada 2012 r. nadal nie został przez ustawodawcę wykonany.

Za uznaniem art. 263 § 7 k.p.k. w zakresie, w jakim nie określa maksymalnego łącznego czasu trwania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, za zgodny z Konstytucją RP przemawiały w ocenie TK następujące argumenty:
– oskarżony ma pewność swojej sytuacji w okresie zakreślonym w aktualnym postanowieniu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania; przedłużanie tego środka zależy od przebiegu postępowania;
– zaskarżony przepis ma zastosowanie również w sytuacjach, w których po wydaniu pierwszego wyroku w sprawie przez sąd pierwszej instancji musi być powtórzone całe postępowanie dowodowe;
– zgodnie z art. 253 § 1 k.p.k. – „Środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę”;
– kodeks postępowania karnego przewiduje tryb odwoławczy od postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania (i to dwuinstancyjny);
– tymczasowo aresztowany może także skorzystać ze skargi na przewlekłość oraz w wypadku „niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania” ubiegać się o odszkodowanie i zadośćuczynienie.

Co ciekawe, w toku sprawy Trybunał Konstytucyjny powziął wątpliwość co do konstytucyjności aktualnych zasad stosowania tymczasowego aresztowania z uwagi na wysokość grożącej oskarżonemu kary (art. 258 § 2 k.p.k. w brzmieniu obowiązującym od 15 kwietnia 2016 r.), niemniej przepis ten nie był objęty rozpoznawanym wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił także konieczność realizacji wyroku o sygn. SK 3/12, zobowiązującego ustawodawcę do jednoznacznego uregulowania w ustawie przesłanek przedłużania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji.

Trybunał Konstytucyjny zdecydował się zwrócić uwagę ustawodawcy na powyższe problemy w sygnalizacji, wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy o organizacji TK. W orzeczeniu sygnalizacyjnym TK zwraca uwagę Sejmowi i Senatowi na uchybienia i luki w prawie, których usunięcie jest niezbędne do zapewnienia spójności systemu prawnego. Bezczynność władzy ustawodawczej może skutkować wydaniem w przyszłości orzeczenia merytorycznie rozstrzygającego sprawę. Orzeczenie takie można określić mianem „ostrzeżenia parlamentu”.

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.