Decyzje Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach odmowy wykonania aborcji z klauzuli sumienia

W dniu 12 marca 2020 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał za niedopuszczalne skargi Grimmark przeciwko Szwecji, skarga nr 43726/17 i Steen przeciwko Szwecji, skarga nr 62309/17.

Sprawy dotyczyły dwóch pielęgniarek, które po zdobyciu uprawnień położnych odmówiły wykonywania aborcji ze względu na klauzulę sumienia.

Skarżące powoływały się na art. 9 EKPC (prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania), art. 10 EKPC (prawo do wyrażania opinii) i art. 14 EKPC (zakaz dyskryminacji).

Trybunał uznał, że odmowa wykonania aborcji z powodu wiary stanowi przejaw religii i jest chroniona na mocy art. 9 EKPC. Odmawiając zatem pracy dwóm skarżącym jako położonym, Szwecja dokonała ingerencji w wolność skarżących. Niemniej ingerencja ta miała wystarczającą podstawę w prawie szwedzkim i była przez nie przewidziana. Realizowała także uzasadniony cel ochrony zdrowia kobiet starających się o aborcję. Ingerencja była również konieczna w społeczeństwie demokratycznym i proporcjonalna. Należy bowiem podkreślić, iż Szwecja świadczy krajowe usługi aborcyjne. Tym samym spoczywa na niej pozytywny obowiązek zorganizowania krajowego systemu opieki zdrowotnej w taki sposób, aby zapewnić, że korzystanie z wolności sumienia pracowników służby zdrowia nie uniemożliwi świadczenia usług aborcji. ETPC stwierdził, że wymóg, aby wszystkie położne wykonywały wszystkie obowiązki związane ze stanowiskiem, a zatem także zabieg aborcji, nie był wymogiem nieproporcjonalnym ani nieuzasadnionym.

Należy podkreślić, że decyzja ETPC jest wynikiem prawa obowiązującego w Szwecji. Pracodawca ma bowiem prawo żądać od pracowników wykonania wszystkich obowiązków związanych ze stanowiskiem, zaś pracownik, zawierając umowę o pracę, wyraźnie akceptują te obowiązki. W przypadku obu skarżących, dobrowolnie chciały one zostać położnymi, ubiegać się o stanowisko w szpitalach, wiedząc że oznaczałoby to również pomoc w zabiegach aborcji. Inną okolicznością jest także to, że obie skarżące nadal mogły pracować jako pielęgniarki, na ich poprzednich stanowiskach.

Decyzja nie ma przełożenia na inne kraje. Warto przypomnieć wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 października 2015 r., K 12/14 . TK orzekł, że:
1. Art. 39 zdanie pierwsze w związku z art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2015 r. poz. 464) w zakresie, w jakim nakłada na lekarza obowiązek wykonania niezgodnego z jego sumieniem świadczenia zdrowotnego w „innych przypadkach niecierpiących zwłoki”, jest niezgodny z zasadą prawidłowej legislacji wywodzoną z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i art. 53 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
2. Art. 39 zdanie pierwsze ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty w zakresie, w jakim nakłada na lekarza powstrzymującego się od wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem obowiązek wskazania realnych możliwości uzyskania takiego świadczenia u innego lekarza lub w innym podmiocie leczniczym, jest niezgodny z art. 53 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
3. Art. 39 zdanie drugie ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty w zakresie, w jakim zobowiązuje lekarza, wykonującego zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, korzystającego z prawa do odmowy wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem do uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego:
a) jest zgodny z art. 53 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,
b) nie jest niezgodny z art. 53 ust. 7 Konstytucji.
4. Art. 39 zdanie pierwsze ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty w zakresie, w jakim zobowiązuje lekarza korzystającego z prawa do odmowy wykonania świadczenia zdrowotnego niezgodnego z jego sumieniem do uzasadnienia i odnotowania tego faktu w dokumentacji medycznej:
a) jest zgodny z art. 53 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,
b) nie jest niezgodny z art. 53 ust. 7 Konstytucji.

Art. 39 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty stanowi, że lekarz może powstrzymać się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem, z zastrzeżeniem art. 30, z tym że ma obowiązek wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym oraz uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Lekarz wykonujący swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby ma ponadto obowiązek uprzedniego powiadomienia na piśmie przełożonego.

Art. 30 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty przewiduje, że lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki.

Zgodnie z treścią art. 7 Kodeksu Etyki Lekarskiej, w szczególnie uzasadnionych wypadkach lekarz może nie podjąć się lub odstąpić od leczenia chorego, jednakże z wyjątkiem przypadków niecierpiących zwłoki. Nie podejmując albo odstępując od leczenia, lekarz powinien jednak wskazać choremu inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej.

Przepis ten jest powiązany z art. 4 Kodeksu Etyki Lekarskiej, zgodnie z którym dla wypełnienia swoich zadań lekarz powinien zachować swobodę działań zawodowych, zgodnie ze swoim sumieniem i współczesną wiedzą medyczną.

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.