Wyjazd dziecka za granicę

Stosownie do art. 97 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.) jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie. W przypadku w braku porozumienia między nimi, rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Wyjazd dziecka za granicę należący do istotnych spraw dziecka i wymaga zgody obojga rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska. W braku zgody, konieczne jest orzeczenie sądu opiekuńczego.

Sąd Najwyższy uznał bowiem, że „Wyjazd dziecka za granicę w celu spędzenia tam wakacji, jako należący do istotnych spraw dziecka wymaga zgody obojga rodziców, wykonujących władzę rodzicielską, a w braku takiej zgody orzeczenia sądu opiekuńczego” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1985 r., III CRN 19/85).

Zgodnie z powyższą tezą, jeżeli jeden rodzin chce, aby dziecko wyjechało na wakacje zagranicę, musi uzyskać zgodę drugiego rodzica, którego nie pozbawiono władzy rodzicielskiej, albo któremu w tym zakresie władzy rodzicielskiej nie ograniczono. Jeżeli nie może jej uzyskać (np. brak kontaktu z drugim rodzicem, brak zgody drugiego rodzica) należy wystąpić do sądu opiekuńczego.

W uchwale Sądu Najwyższego przyjęto, że „Na wyjazd za granicę na pobyt stały małoletniego wraz z jednym z rodziców, któremu w wyroku rozwodowym powierzono wykonywanie władzy rodzicielskiej, potrzebne jest zezwolenie sądu opiekuńczego, jeżeli drugi z rodziców, któremu powierzono nadzór nad wychowaniem dziecka, nie złożył oświadczenia wyrażającego zgodę na wyjazd dziecka” (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1971 r., III CZP 69/71, OSNC 1972, nr 3, poz. 49, tak też: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1963 r., III CO 23/63).

Wyjazd rodzica z dzieckiem za granicę mimo braku zgody drugiego rodzica albo sądu opiekuńczego stanowi nadużycie władzy rodzicielskiej i może skutkować pozbawieniem władzy rodzicielskiej.

Taki też wniosek płynie z judykatu SN, zgodnie z którym „Pozbawienie przez ojca kilkuletniego dziecka naturalnego środowiska rodzinnego i bezpośredniej opieki matki oraz możliwości wychowywania się wspólnie z małoletnim rodzeństwem i zatrzymanie go na stałe – wbrew woli matki – w obcym kraju zawiera elementy nadużycia władzy rodzicielskiej, które uzasadniają pozbawienie go tej władzy” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1970 r., III CRN 181/70, OSNC 1971, nr 6, poz. 107).

Kwestia wyjazdu dziecka za granicę jest po wejściu do Unii Europejskiej dużo łatwiejsza. Dziecko może w granicach UE podróżować na dowód osobisty. Obecnie dowód osobisty może wyrobić każdy z rodziców, bez zgody drugiego. Niemniej ominięcie wymogu zgody obojga rodziców albo sądu, wymaganej bezwzględnie w przypadku paszportu nie oznacza, że rodzic może wyjechać z dzieckiem „na dowód”, bez zgody drugiego rodzica albo sądu.

Paszport jest dokumentem uprawniającym do przekraczania granicy i pobytu za granicą oraz poświadczającym obywatelstwo polskie, a także tożsamość osoby w nim wskazanej w zakresie danych, jakie ten dokument zawiera (art. 4 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych).

Dowód osobisty jest dokumentem stwierdzającym tożsamość i obywatelstwo polskie osoby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych państw członkowskich Unii Europejskiej, państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego nienależących do Unii Europejskiej oraz państw niebędących stronami umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, których obywatele mogą korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umów zawartych przez te państwa ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi oraz na podstawie jednostronnych decyzji innych państw, uznających ten dokument za wystarczający do przekraczania ich granic. Dowód osobisty to także dokument uprawniający do przekraczania powyższych granic (art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych).

Art. 3 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych stanowi, że każdy obywatel polski ma prawo do otrzymania paszportu. Pozbawienie lub ograniczenie tego prawa może nastąpić wyłącznie w przypadkach przewidzianych w ustawie.

Na podstawie art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych prawo do posiadania dowodu osobistego przysługuje każdemu obywatelowi Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast pełnoletni obywatel Rzeczypospolitej Polskiej zamieszkujący na jej terytorium jest obowiązany posiadać dowód osobisty.

Stosownie do art. 21 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych paszport może być wydany małoletniemu, który ukończył 5 lat (ust. 1). Na żądanie rodziców paszport może być wydany małoletniemu, który nie ukończył 5 lat (ust. 2).

Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych, paszport wydany małoletniemu, który nie ukończył 13 lat, jest ważny 5 lat od daty jego wydania.

Ustawa z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych stanowi, że dowód osobisty może być wydany osobie, która nie ukończyła 5 roku życia. W takiej sytuacji jest ważny przez okres 5 lat od daty wydania dowodu osobistego (art. 7 ust. 1). Natomiast dowód osobisty wydany osobie, która ukończyła 5 rok życia, jest ważny przez okres 10 lat od daty wydania dowodu osobistego (art. 7 ust. 2).

Zgodnie z art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o dokumentach paszportowych wniosek o wydanie dokumentu paszportowego składa się osobiście, z wyjątkiem min. przypadku, gdy wniosek o wydanie dokumentu paszportowego osobie małoletniej składają rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie albo jeden z rodziców lub ustanowionych przez sąd opiekunów wraz z pisemną zgodą drugiego z rodziców lub ustanowionego przez sąd opiekuna, poświadczoną za zgodność podpisu przez organ paszportowy lub notariusza.

Wniosek o wydanie dowodu osobistego składa osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych). Oznacza to, że wniosku takiego nie może złożyć osoba niepełnoletnia (do 30 dni przed datą 18 urodzin) oraz osoba ubezwłasnowolniona całkowicie bądź częściowo. W imieniu osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych lub posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych ubiegającej się o wydanie dowodu osobistego wniosek składa rodzic, opiekun prawny lub kurator (art. 25 ust. 3 ustawy z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych).

W judykaturze jednolicie przyjmuje się, że „W sytuacji, w której władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, złożenie wniosku o wydanie paszportu małoletniemu dziecku wymaga ich wspólnego, zgodnego działania. Podjęcie decyzji w kwestii wystąpienia z takim wnioskiem należy do istotnych spraw dziecka, o których rodzice rozstrzygają wspólnie, natomiast w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy na podstawie art. 97 § 2 k.r.o. Sprawa o wyrażenie przez sąd opiekuńczy zgody zastępującej oświadczenie woli jednego z rodziców w postępowaniu o wydanie paszportu małoletniemu dziecku jest sprawą z zakresu prawa opiekuńczego (…)” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2012 r., I CZ 153/11).

Aby uzyskać zgodę na wyjazd dziecka, czy wyrobienie paszportu, zasadnym jest wykazać, że czynności te nie niosą uzasadnionego zagrożenia dla dobra dzieci, nie istnieją racjonalne podstawy by twierdzić, że wydanie paszportu, czy wyjazd mogą wywrzeć na sytuację małoletnich negatywny wpływ. Warto także wskazać na ustabilizowaną sytuację zawodową, jak i mieszkaniową tj. posiadanie miejsca zamieszkania, zatrudnienia oraz rodzinę w Polsce.

Ewentualny konflikt rodziców oraz ich osobiste potrzeby nie mogą zaważyć na rozwoju emocjonalnym i duchowym dzieci, a na pewno wyjazd za granicę, poznanie nowych miejscy, czy styczność z inną kulturą zapewni mu doznania psycho-fizyczne i estetyczne, wpływające pozytywnie na rozwój jego wyobraźni.

W dobie rozwoju cywilizacji, wielokulturowości, potrzebie znajomości obcych języków oraz powszechnie dostępnej możliwości podróżowania, wnioskodawczyni stoi na stanowisku, że wyrażenie zgody na wyrobienie i wydanie paszportów małoletnim, aby mogli spędzać wakacje za granicą, wpłynie w niedalekiej przyszłości korzystnie na chęć nauki i poznawania świata, co tym bardziej usprawiedliwia potrzebę wyrażenia przez Sąd opiekuńczy zgody na wyrobienie i odebranie dokumentów paszportowych.

Na marginesie warto przypomnieć, że art. 211 kodeksu karnego (dalej: k.k.) stanowi, kto brew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności do lat trzech.

Jak przyjmuje się w doktrynie, „Uprowadzenie (kidnaping) oznacza porywanie, zabieranie lub zwykłe przemieszczenie podopiecznego z dotychczasowego miejsca pobytu w inne. Wiąże się to z faktycznym pozbawieniem możliwości wykonywania w stosunku do niego dotychczas sprawowanej opieki lub nadzoru przez osoby uprawnione. Nie musi ono być zrealizowane przemocą lub podstępem, ale także może być wynikiem wykorzystania nieobecności lub nieuwagi osoby uprawnionej. Uprowadzenie ma miejsce również wtedy, gdy zabranie osoby pozostającej pod opieką lub nadzorem nastąpiło za jej zgodą. Poza tym uprowadzenie nie musi być połączone z rozpoczęciem sprawowania władzy nad podopiecznym, np. uprowadzający może go następnie porzucić lub oddać osobie trzeciej niesprawującej nad nim opieki” (Z. Siwik [w:] M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2016, komentarz do art. 211, teza 3, podobnie: M. Mozgawa [w:] M. Mozgawa (red.), Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2017, komentarz do art. 211, teza 3).

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.