Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie tzw. sędziego dublera Trybunału Konstytucyjnego

W dniu 7 maja 2021 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka orzekł w sprawie Xero Flor v. Polsce, skarga nr 4907/18, że Polska naruszyła prawa człowieka gwarantowane Europejską Konwencją Praw Człowieka, a to prawo do sądu oraz rzetelnego procesu.

Sprawa dotyczy udziału w składzie Trybunału Konstytucyjnego – Mariusza Muszyńskiego. Został on zaprzysiężony przez prezydenta Andrzeja Dudę w grudniu 2015 r. na miejsce już obsadzone przez sędziego wcześniej wskazanego przez Sejm – prof. dr hab. Andrzeja Jakubeckiego, od którego jednak Prezydent RP nie odebrał ślubowania.

Xero Flor – spółka zajmująca się produkcją trawników rolkach uznała, że ponosi szkody z powodu postanowień prawa łowieckiego. Złożyła skargę konstytucyjną, w której domagała się stwierdzenia niekonstytucyjności przepisów prawa łowieckiego. Sprawa została umorzona przez TK, a postanowienie w tym zakresie podpisał Mariusz Muszyński określany (wraz z dwoma innymi sędziami), jako „sędzia dubler”.

ETPC uznał, że w składzie TK orzekał sędzia, który nie miał do tego prawa. Wskazał, że Trybunał Konstytucyjny orzekający z udziałem osoby wybranej na miejsce już zajęte nie jest sądem ustanowionym zgodnie z ustawą.

Trybunał orzekł, że podstawowa zasada mająca zastosowanie do wyboru sędziów Trybunału Konstytucyjnego została naruszona, w szczególności przez Sejm VIII kadencji i Prezydenta Rzeczypospolitej. Sejm VIII kadencji działał sprzecznie z podstawową zasadą, przystępując do wyboru trzech sędziów Trybunału Konstytucyjnego w dniu 2 grudnia 2015 r., ponieważ miejsca, na które zostali oni rzekomo wybrani, zostały już obsadzone przez trzech sędziów wybranych przez poprzedni Sejm.

Trybunał zauważył, że wybór trzech sędziów w dniu 2 grudnia 2015 r. i ich zaprzysiężenie nastąpiło tuż przed wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku w sprawie K 34/15. Zdaniem ETPC przyśpieszone działania Sejmu VIII kadencji i Prezydenta RP, którzy byli świadomi zbliżającego się orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, budzą wątpliwości co do nieprawidłowej ingerencji tych organów w proces wyboru sędziów konstytucyjnych.

Trybunał w Strasburgu orzekł, że działania władzy ustawodawczej i wykonawczej stanowiły bezprawny wpływ zewnętrzny na Trybunał Konstytucyjny. Stwierdzono, że naruszenia procedury wyboru trzech sędziów, w tym sędziego Mariusza Muszyńskiego do Trybunału Konstytucyjnego w dniu 2 grudnia 2015 r. były na tyle poważne, że podważały zasadność procesu wyborczego i podważały samą istotę prawa do „sądu ustanowione przez prawo ”.

ETPC uznał, że naruszenia podstawowej zasady zostały dodatkowo spotęgowane przez dwa elementy. Po pierwsze, Sejm VIII kadencji i Prezydent RP uparcie przeciwstawiali się ustaleniu pierwotnie zawartemu w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 3 grudnia 2015 r., a następnie potwierdzonym w kolejnych orzeczeniach – uznaniu, że trzej sędziowie wybrani przez poprzedni Sejm byli należycie wybrani. Po drugie, ustawodawca próbował – za pomocą aktów ustawodawczych – potwierdzić prawidłowości wyboru trzech sędziów, w tym sędziego Mariusz Muszyński, który został wybrany w dniu 2 grudnia 2015 r. W związku z tym Trybunał był szczególnie zaniepokojony powyższym faktem, zwłaszcza że Trybunał Konstytucyjny w wyrokach z 9 marca i 11 sierpnia 2016 r. orzekł, że dwa przepisy ustawowe mające na celu potwierdzić prawidłowości wyboru trzech sędziów do udziału w składzie są niezgodne z Konstytucją. W obu tych wyrokach Trybunał Konstytucyjny orzekł, że wykonanie zaskarżonych aktów ustawodawczych byłoby sprzeczne z jego wcześniejszymi wyrokami, które były ostateczne i powszechnie wiążące dla wszystkich organów państwowych zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji. ETPC zauważył także, że Prezes Rady Ministrów odmówił publikacji tych dwóch wyroków. Ponadto Sejm VIII kadencji nadal sprzeciwiał się orzeczeniom Trybunału Konstytucyjnego i ostatecznie przyjął ustawę o przepisach wprowadzających nową ustawę o Trybunale Konstytucyjnym, co ostatecznie doprowadziło do dopuszczenia trzech sędziów (dublerów) do składu Trybunału Konstytucyjnego.

Trybunał podkreślił, że nieprzestrzeganie przez organy ustawodawcze i wykonawcze odpowiednich wyroków Trybunału Konstytucyjnego dotyczących ważności wyboru sędziów sądu podważyło cel „ustanowionego przez prawo” wymogu ochrony sądownictwa przed bezprawnymi wpływami zewnętrznymi. Prawo do „sądu ustanowionego ustawą” jest odzwierciedleniem samej zasady praworządności i jako takie odgrywa ważną rolę w utrzymaniu rozdziału władz i niezależności oraz legitymacja sądownictwa wymagana w społeczeństwie demokratycznym.

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.