Podważenie wydziedziczenia

Wydziedziczenie zostało uregulowane w art. 1008 k.c. Zgodnie z nim spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:
1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Trzeba pamiętać, że przyczyna wydziedziczenia musi zostać określona w testamencie. Ponieważ w praktyce najczęściej wydziedziczenie polega na przepisaniu treści art. 1008 k.c., wypada zwrócić uwagę, że przepisanie treści art. 1008 k.c. najczęściej nie pozwala na ustalenie, co jest faktycznym powodem wydziedziczenia. Postępowanie wydziedziczonego powinno zostać szczegółowo określone, tak by dało się je zweryfikować. Zasadnym jest podawanie konkretnych okoliczności, dokumentów, świadków zachowań wydziedziczonego. W przeciwnym razie, wydziedziczony będzie mógł podważyć, że nie było podstaw do wydziedziczenia i że należy mu się zachowek.

Wypada przypomnieć, że rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się (art. 87 k.r.o.).

Krewnych w linii prostej łączy obowiązek alimentacyjny (art. 128 k.r.o.).

Do obowiązków rodziców względem dzieci pozostających pod ich władzą rodzicielską należy: wykonywanie pieczy nad osobą i majątkiem dziecka, wychowanie dziecka (art. 95 § 1 k.r.o.), troszczenie się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotowanie go do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień (art. 96 k.r.o.), sprawowanie zarządu majątkiem dziecka (art. 101 § 1 k.r.o.).

Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno z kolei rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra (art. 95 § 2 k.r.o.).

Niemniej, jeżeli spadkodawca w testamencie wydziedzicza córkę z powodu niedopełnienia przez nią obowiązków rodzinnych, w sytuacji gdy sam przez wiele lat nie starał się nawiązać z nią więzi, to takie wydziedziczenie jest bezskuteczne. Bez znaczenia pozostaje, że podczas rozwodu spadkodawcy, władza rodzicielska została powierzona matce, a spadkodawca zobowiązany do alimentacji (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 stycznia 2017 r., VI ACa 1697/15).

Można przyjąć, że jeżeli nieprawidłowe relacje rodzinne wynikały z postawy spadkodawcy, a nie spadkobiercy, wydziedziczenie na podstawie braku zainteresowania spadkodawcą, nie utrzymywania z nim kontaktu, nie odwiedzania go (tj. przesłanka uporczywego niedopełniania obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy), jest nieskuteczne (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 stycznia 2017 r., VI ACa 1697/15).

W orzecznictwie stwierdzono również, że nie może być uznana za podstawę wydziedziczenia odmowa opieki nad mężem i ojcem przez żonę i dziecko, jeżeli mężczyzna ten pozostawił rodzinę wiele lat temu dla innej kobiety. Nie może być skuteczne wydziedziczenie żony z powodu rozpadu małżeństwa z uwagi na rzekomą winę tej żony, skoro spadkodawca przez 15 lat od momentu opuszczenia domu nie złożył pozwu rozwodowego (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 listopada 2007 r., VI ACa 768/07).

Jak wskazuje się w orzecznictwie, „Zgodnie z zasadą nemo turpitudinem suam allegans auditur, ten kto zawinił zerwanie więzów rodzinnych, nie może ze swej niegodziwości wywodzić korzystnych dla siebie skutków prawnych” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 stycznia 2017 r., VI ACa 1697/15).

Sąd Apelacyjny w Warszawie przyjął, że „Przesłanki usprawiedliwiające wydziedziczenie powinny mieć charakter trwały i powinny istnieć co najmniej w momencie sporządzania przez spadkodawcę testamentu wydziedziczającego” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 stycznia 2017 r., VI ACa 1697/15).

W judykaturze wskazano również, że „Długotrwałe niedopełnienie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych musi być spowodowane okolicznościami, które leżą po stronie spadkobiercy” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 listopada 2007 r., VI ACa 768/07). Tym samym w pierwszej kolejności należy badać zachowanie spadkodawcy względem spadkobiercy, a dopiero później, zachowanie spadkobiercy wobec spadkodawcy.

Spadkodawcą należy doradzać bardzo szczegółowe opisywanie podstaw wydziedziczenia, z powołaniem konkretnych okoliczności i dat, przywołując ewentualnych świadków konkretnych wydarzeń.

Błędne wydziedziczenie może mieć surowe konsekwencje. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Łodzi, „Wydziedziczenie jest zaś bezskuteczne, jeżeli w rzeczywistości nie istniała przyczyna, która stanowiła podstawę wydziedziczenia. W takim wypadku bezpodstawnie wydziedziczony może żądać należnego mu zachowku” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 25 września 2014 r., I ACa 417/14).

W orzecznictwie zauważono także, że „Zaniechanie widywania się spowodowane wzajemnymi zarzutami, nawet jeżeli trwało przez kilka lat, nie może samo przez się być poczytane za uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 października 2009 r., VI ACa 448/09).

W postępowaniu o zasądzenie zachowku należy zatem badać skuteczność wydziedziczenia i okoliczności je podważające. W judykaturze wskazuje się, że „Nierozpoznanie roszczenia o zachowek z powodu przyjęcia, że roszczenie nie przysługuje, ponieważ spadkobierca, który dziedziczyłby z ustawy został skutecznie wydziedziczony, spełnia to kryterium, wydziedziczenie stanowi bowiem materialnoprawną przesłankę unicestwiającą roszczenie o zachowek. Stwierdzenie skuteczności wydziedziczenia spowodowało, że sąd rozpoznający sprawę nie poczynił ustaleń istotnych dla merytorycznej oceny zgłoszonego przez powodów roszczenia” (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2014 r., I CZ 57/14). W takim wypadku dochodzi bowiem do nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji, zaś sąd drugiej instancji powinien uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.