Korzystanie przez jednego małżonka z mieszkania należącego do drugiego małżonka

Uprawnienie do korzystania przez jednego małżonka z mieszkania należącego do drugiego małżonka ma swoje umocowanie w art. 28¹ k.r.o.

Zgodnie z art. 28¹ k.r.o. jeżeli prawo do mieszkania przysługuje jednemu małżonkowi, drugi małżonek jest uprawniony do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny. Przepis ten stosuje się odpowiednio do przedmiotów urządzenia domowego.

Małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli (art. 23 k.r.o.).

Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym (art. 27 k.r.o.).

W orzecznictwie przyjmuje się, że „Małżonek, którego prawo do korzystania z mieszkania wynika z art. 28¹ zdanie pierwsze k.r.o., jest lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2006 r., V CSK 185/05, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 13 czerwca 2019 r., III Ca 110/19).

Tym samym małżonek taki jest posiadaczem w dobrej wierze, a tym samym nie jest obowiązany do płacenia drugiemu małżonkowi wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z zajmowanych pomieszczeń (art. 224 § 1 k.c.) [Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 22 stycznia 2014 r., I ACa 624/13].

Konsekwencją powyższego jest również to, że małżonek – właściciel lokalu nie może zmusić drugiego małżonka do opuszczenia wspólnego domu/mieszkania, albowiem małżonkowi temu przysługuje tzw. tytuł prawnorodzinny (Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 grudnia 2012 r., I ACz 2002/12).

W judykaturze wskazano, że „Przepis art. 28¹ k.r.o. stanowi środek ochrony dla małżonka prawa do posiadania dachu nad głową w dotychczasowym miejscu realizacji tego prawa i jednocześnie stanowi swoistą zaporę przed dowolnymi i nieuczciwymi zachowaniami małżonka mającego prawo do lokalu, który utrzymując jedynie formalnie dotychczasowy związek małżeński chce jednocześnie w pełni korzystać z prawa własności nie bacząc na prawa i potrzeby swego współmałżonka” (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 stycznia 2017 r., I ACa 571/16).

Uprawnienie z art. 28¹ k.r.o. jest niezależne od ustroju majątkowego małżonków (wspólność majątkowa, czy rozdzielność majątkowa) [Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 grudnia 2010 r., I ACa 565/10, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 12 lutego 2014 r., I ACa 785/13, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 15 kwietnia 2016 r., III AUa 1730/15].

SN orzekł, że „Ten tytuł prawno-rodzinny odpada jednak m.in. na wypadek ustania małżeństwa, dlatego unormowanie zawarte w art. 28¹ k.r.o. nie przemawia za dopuszczalnością orzekania w wyroku rozwodowym eksmisji małżonka wyłącznie uprawnionego do lokalu. Pogląd przeciwny byłby nieracjonalny chociażby z tego względu, że eksmitowany wyrokiem rozwodowym małżonek, dysponujący wyłącznym tytułem prawnym do mieszkania, mógłby natychmiast po jego prawomocności wystąpić z żądaniem opuszczenia mieszkania przez byłego małżonka” (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 2008 r., III CZP 73/08).

Zgodnie zaś z art. 923 § 1 k.c. małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.

Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c.).

Tym samym uprawnienie z art. 28¹ k.r.o. wygasa z chwilą prawomocnego orzeczenia rozwodu albo śmierci małżonka uprawnionego albo po upływie 3 miesiąca po śmierci małżonka posiadającego tytuł prawny do lokalu.

W tej samej uchwale SN dodał, że „Skoro więc z chwilą orzeczenia rozwodu małżonek traci uprawnienie do korzystania z mieszkania wynikające z unormowania zawartego w art. 28¹ k.r.o., to tym samym traci status lokatora w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 u.o.p.l. Wprawdzie w takim wypadku w razie żądania eksmisji powódki przez pozwanego przysługiwałaby jej ochrona związana z uprawnieniem do lokalu socjalnego oraz do tzw. moratorium zimowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2003 r., II CK 91/02, nie publ.), niemniej z chwilą rozwiązania małżeństwa przez rozwód i automatycznej utraty statusu współlokatora przestaje być uprawniona do żądania na podstawie art. 13 ust. 2 u.o.p.l. eksmisji byłego małżonka wyłącznie uprawnionego do lokalu. Jak z tego wynika, „interwencyjne” działanie dla dobra rodziny tego unormowania nie idzie tak daleko, ażeby uprawniało do skutecznego żądania przez osobę nieuprawnioną, choć narażoną na naganne zachowania byłego małżonka, do eksmisji z jego mieszkania. Zresztą nie jest to wypadek jedyny, gdyż identyczna sytuacja wystąpi, gdyby z żądaniem eksmisji na podstawie na podstawie art. 13 ust. 2 u.w.l. wystąpił małżonek lub były małżonek przeciwko współmałżonkowi wyłącznemu właścicielowi mieszkania, albowiem taki uprawniony nie jest lokatorem w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 u.o.p.l.”.

Trzeba pamiętać, pojęcie lokalu, który „przysługuje” drugiemu małżonkowi nie ogranicza się jedynie do prawa własności.

Zgodnie z art. 6801 k.c. małżonkowie są najemcami lokalu bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe, jeżeli nawiązanie stosunku najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych założonej przez nich rodziny nastąpiło w czasie trwania małżeństwa. Jeżeli między małżonkami istnieje rozdzielność majątkowa albo rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków do wspólności najmu stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności ustawowej (§ 1). Ustanie wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa nie powoduje ustania wspólności najmu lokalu mającego służyć zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych rodziny. Sąd, stosując odpowiednio przepisy o ustanowieniu w wyroku rozdzielności majątkowej, może z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków znieść wspólność najmu lokalu (§ 2).

Mając na uwadze literalne brzmienie art. 28¹ k.r.o. należy uznać, że ochrona przewidziana w tym przepisie ogranicza się do małżeństw. Nie obejmuje zatem konkubinatu, bez względu na płeć partnerów.

W przypadku chęci uzyskania dodatkowej, bardziej szczegółowej analizy konkretnego przypadku, zapraszamy do kontaktu z Kancelarią.